محتوا
چطوری آجر درست کنیم
- دسته بندی: دانشنامه آجربان
مراحل ساخت آجر به صورت سنتی و پیشرفته انجام می‌شود. در گذشته بیشتر آجرها و یا بهتر است بگوییم تمام آجرها به روش سنتی و یا به عبارتی روش خشت زنی تولید می‌شدند، اما امروزه با توجه به پیشرفت علوم و ابداع فناوری‌های مدرن، دستگاه‌ها و کوره‌های آجرپزی پیشرفته ای تولید شده‌اند که با استفاده از آن‌ها فرایند تولید آجر سرعت بیشتری پیدا کرده است. البته کیفیت آجرها نیز به مراتب ارتقاء یافته است.
در رابطه با میزان کیفیت آجرها در روش پیشرفته و مدرن، ذکر این نکته خالی از لطف نیست که کیفیت آجرها به صورت مستقیم با انجام دقیق روش‌های تولید آن رابطه دارد، بنابراین اگر هر کدام از روش‌ها به خصوص انتخاب خاک و خشک کردن آجر به درستی انجام نشوند، امکان دارد آجر تولید شده کیفیت مرغوبی نداشته و یا شکننده و آسیب‌پذیر باشد.
آجر چگونه تهیه می‌شود؟
آجرها مدل‌های متفاوتی دارند که منبع تولید تمام آن‌ها خاک رس یا سنگ رس است، به عنوان مثال آجر رسی از خاک رس مرغوب و آجر شیل از سنگ رسوبی مرغوب تولید می‌شود. برخی از آجرها همچون آجر شیل از آسیاب کردن یک سنگ رسوبی خاص با نام سنگ شیل و ترکیب آن با کانی‌های دیگر همچون کوارتز و کلسیت تولید می‌شوند. این آجرها به دلیل جلوه زیبایی که دارند، برای نما کردن فضای داخل و بیرون خانه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بنابراین هر مدل آجر، مطابق با کارکرد و محل استفاده مخصوصی که دارد، ترکیبات خاص خود را نیز خواهد داشت، اما در کل اگر بخواهیم مراحل تهیه آجر را برای شما تشریح کنیم، باید این مراحل را به ۶ مرحله اصلی تقسیم بندی نماییم که در ادامه به صورت مجزا آن‌ها را توضیح داده‌ایم.
ساخت آجر در ۶ مرحله
- مرحله اول برداشت کردن خاک رس از منابع آن، با دستگاه‌ها و ماشین‌های سنگین است. نکته مهمی که در برداشت خاک رس باید به آن دقت کنیم، یک دست بودن خاک است. اگر خاک ناخالصی‌های زیاد اعم از ریشه گیاهان، زغال، چوب و… داشته باشد، خاک مرغوبی نبوده و آجر تولید شده از آن نیز کیفیت مناسب و قابل قبولی نخواهد داشت، چرا که این ناخالصی‌ها در کوره خواهند سوخت و جای آن‌ها در آجر خالی مانده و باعث ایجاد خلل و فرج خواهند شد. همین مسئله نیز باعث پوک شدن آجر و شکنندگی آن می‌شود.
- مرحله دوم، حذف مواد اضافی از خاک رس و یکدست کردن آن است. به این مرحله عمل آوری خاک نیز گفته می‌شود و با دو روش انجام می‌گیرد. یکی از این روش‌ها، هوا دادن و آسیاب کردن خاک و روش دیگر شستن و خشک کردن و سپس الک کردن (سَرَند کردن) خاک است. این روش به منظور حذف ناخالصی‌ها از جمله ریشه گیاهان، زغال، چوب و…انجام می‌گیرد.
- در مرحله سوم، خاک رس یکدست شده را با آب ترکیب مینمایند. در این مرحله بایستی به مقدار ۲۰ درصد از وزن خاک رس، آب به خاک اضافه شود. پس از اضافه کردن آب، مخلوط را کامل میکس نموده و به اصطلاح هم می‌زنند. البته مدت زمان مشخصی نیز باید به خمیر استراحت داد تا آب کاملا به ذرات خاک نفوذ کرده و حجم آب در گل تهیه شده به حداقل خود رسد و به اصطلاح، گل سفت شود. در این مرحله در صورتیکه زمان کافی به گل جهت آب‌گیری و نفوذ هر چه بیشتر آب به مولکول‌های خاک اختصاص نیابد، پس از خشک شدن و پختن آجر جای آب تبخیر شده به فضای متخلخل تبدیل شده و باعث عدم استحکام و پوکی آجر گشته و همینطور در فرآیند خشک شدن خشت خام و آماده سازی آن جهت پخت، زمان بیشتری را به خود اختصاص می‌دهد.
- مرحله چهارم مرحله قالب‌گیری است. برای قالب‌گیری آجر، خمیر آماده شده را به ماشین قالب زنی تزریق مینمایند. دستگاه‌های بلوک زنی و آجر زنی، قالب‌های از پیش ساخته شده‌ای دارند و با استفاده از عمل فشار و ویبریشن(لرزش)، خشت‌های آجری و بلوک‌های بتنی را آماده می‌کنند.
- در مرحله پنجم، خشت‌های خام آجری باید خشک شوند. روش‌های خشک کردن آجر متفاوت هستند. برخی به روش سنتی و یا پهن کردن خشت‌ها در معرض آفتاب، آن‌ها را خشک مینمایند. البته اتلاف وقت و انرژی در این روش بسیار زیاد بوده و گاهی اوقات بایستی ۱۰ تا ۱۵ روز، بسته به درجه حرارت هوا منتظر ماند، تا خشت‌ها خشک شوند، اما روش‌های مدرن‌تر، همچون استفاده از اتاقک گرم (اتاقکی کم عرض و طویل که هوای گرم با دمای مشخصی در آن جریان داشته و باعث تسریع عملیات خشک شدن خشت خام می‌گردد.)، کوره هافمن (تونل عریض و طویلی که به طور پیوسته اما اتاقک اتاقک با سقف‌های بیضی شکل (گنبدی) ساخته شده و دارای درب‌هایی بوده که به هر یک از این ورودی‌ها اصطلاحا قمیر گفته شده و از طریق آن‌ها، خشت‌های خام در کوره قرار گرفته و جایگذاری می‌شوند.) و تونل گرم (تونلی که خشت خام قرار گرفته شده در واگن از یک سو وارد آن و عملیات خشک شدن اولیه و پخت نهایی خشت خام در آن صورت می‌گیرد.) جزو روش‌های جایگزین برای خشک کردن آجر هستند.
- مرحله ششم نیز مرحله پخت آجر است. بعد از اینکه خشت‌های خام خشک شده و تمامی مراحل از پیش گفته شده را پشت سر گذاشتند، آن‌ها را در کوره‌های مخصوص آجرپزی با دمایی بین 800 تا 1100 درجه سانتیگراد قرار می‌دهند تا به اصطلاح پخته شوند. آجر تولید شده بسیار مستحکم بوده و می‌تواند تا نیروی فشاری معادل ۱۰۰ کیلوگرم در سانتی‌متر مربع را تحمل نماید.
لازم به ذکر است در صورتیکه جهت خشک کردن خشت خام از روش تونل گرم استفاده شود، پس از مرحله خشک کردن اولیه خشت خام، توسط ریل تعبیه شده در ساز و کار تونل، خشت‌های خشک شده به مرحله بعد که پخت نهایی آجرمی‌باشد منتقل شده و پس از آن، مرحله خنک کردن آجرهای پخته شده صورت خواهد پذیرفت.
بعد از اینکه آجرها به صورت کامل پخته شدند، نوبت به خنک کردن آن‌ها می‌رسد. آجرها باید به درستی و اصولی خنک شوند، در غیر این صورت ممکن است روی آن‌ها ترک ایجاد شده و کاربرد خود را از دست بدهند. پس از مرحله نهائی یا همان خنک کنندگی آجرها، محصول نهائی در قالب فله یا بسته بندی یا پالت در خواهد آمد و آماده ارسال به مقصد جهت استفاده در امور ساخت و ساز می‌باشد.
جمع‌بندی
در این مقاله به دنبال آن بودیم تا ببینیم چطوری آجر را بسازیم. خاک رس یک دست، خمیر کردن اصولی، قالب‌گیری، خشک کردن و پختن آجر، مراحل اصلی تولید و ساخت آجر هستند. برای انواع آجر، ممکن است برخی جزئیات در ساخت آن‌ها متفاوت باشند، با این حال در اغلب موارد، فرایند ساخت آجر با همین روند ادامه پیدا می‌کند.