بلوک سفالی چیست ؟ مزایا، معایب، کاربردها و انواع آن

بلوک سفالی، که گاهی با نام آجر سفال نیز شناخته می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین مصالح ساختمانی در ایران و جهان است. این مصالح سنتی، با وجود پیشرفت‌های نوین در صنعت ساختمان، همچنان جایگاه ویژه‌ای دارد و به دلیل قیمت مناسب و دسترسی آسان، انتخابی رایج برای بسیاری از پروژه‌ها به شمار می‌رود. اما بلوک سفالی دقیقاً چیست، چگونه تولید می‌شود و چه مزایا و معایبی به همراه دارد؟ در این مقاله از آجربان، به بررسی جامع بلوک سفالی، از تعریف و فرآیند ساخت گرفته تا انواع، ابعاد، کاربردها و همچنین محدودیت‌های استفاده از آن خواهیم پرداخت تا درک کاملی از این جزء اساسی در ساخت‌وساز به دست آورید و بتوانید انتخابی آگاهانه داشته باشید.

بلوک سفالی چیست؟

بلوک سفالی، که گاهی با نام آجر سفال نیز شناخته می‌شود، نوعی مصالح ساختمانی است که عمدتاً از خاک رس و در برخی موارد با افزودن موادی نظیر آهک تولید می‌شود. فرآیند تولید آن شامل استخراج خاک رس، آماده‌سازی و حذف ناخالصی‌ها، مخلوط کردن با آب برای تشکیل گل، قالب‌گیری و برش به شکل خشت، خشک کردن و سپس پخت در کوره‌های مخصوص با دمای بالا است تا به استحکام نهایی دست یابد. بلوک‌های سفالی عمدتاً در قسمت‌های غیر باربر سازه به کار می‌روند و به دلیل ساختار متخلخل و وزن نسبتاً سبک، برای دیوارچینی و پر کردن فضاهای مختلف در ساختمان‌سازی بسیار رایج هستند. تاریخچه استفاده از سفال در ساخت‌وساز به هزاران سال پیش بازمی‌گردد که نشان‌دهنده دوام و کارایی این ماده در طول زمان است. بلوک‌های با کیفیت باید متراکم، مستحکم، دارای رنگی یکنواخت، بدون ترک و با لبه‌های تیز و صاف باشند.

• متراکم و مستحکم
• دارای رنگ یکنواخت
• بدون ترک
• دارای لبه‌های تیز و صاف
• تولید صدای زنگ‌مانند هنگام ضربه زدن
• عدم ایجاد خط و خش با ناخن

انواع بلوک سفالی و ابعاد آن

بلوک‌های سفالی در اشکال و ابعاد متنوعی تولید می‌شوند که هر کدام کاربرد خاص خود را دارند. تنوع در ابعاد و تعداد سوراخ‌ها، امکان انتخاب بلوک مناسب برای نیازهای گوناگون پروژه را فراهم می‌آورد.

بلوک سفالی دیواری و ابعاد رایج آن

بلوک‌های سفالی دیواری برای ساخت دیوارهای داخلی و خارجی (غیر باربر) ساختمان به کار می‌روند. این بلوک‌ها در ابعاد مختلفی تولید می‌شوند که رایج‌ترین آن‌ها شامل بلوک‌های 7، 10 و 15 سانتی‌متری هستند. بلوک 7 سانتی‌متری (معمولاً 20×20×7 سانتی‌متر با 3 یا 4 حفره و وزن تقریبی 1.8 کیلوگرم) برای دیوارهای جداکننده داخلی که به ضخامت کمتری نیاز دارند، مناسب است. بلوک 10 سانتی‌متری (معمولاً 20×20×10 سانتی‌متر با 5 یا 6 حفره و وزن تقریبی 2.1 کیلوگرم) نیز برای دیوارهای داخلی با نیاز به عایق‌بندی بهتر کاربرد دارد. بلوک 15 سانتی‌متری (معمولاً 20×20×15 سانتی‌متر با 9 حفره و وزن تقریبی 3 کیلوگرم) برای دیوارهای داخلی و خارجی که به ضخامت و عایق‌بندی بیشتری نیاز دارند، استفاده می‌شود.

بلوک سفالی سقفی: ویژگی‌ها و کاربردها

بلوک سفالی سقفی، نوعی بلوک توخالی است که برای پر کردن فضای بین تیرچه‌ها در سقف‌های تیرچه و بلوک مورد استفاده قرار می‌گیرد. این بلوک‌ها غیر باربر بوده و به کاهش مصرف بتن در سقف کمک می‌کنند. از ویژگی‌های مهم بلوک‌های سفالی سقفی می‌توان به مقاومت بالا در برابر حرارت و آتش‌سوزی، توانایی نگهداری لوسترهای سبک و تجهیزات دیگر، و همچنین عایق‌بندی مناسب حرارتی و صوتی اشاره کرد. ابعاد رایج بلوک‌های سفالی سقفی شامل عرض‌های 20 تا 25 سانتی‌متر و وزن‌های 3 تا 12 کیلوگرم هستند. سایزهای پرطرفدار عبارتند از: 40 × 25 × 20 سانتی‌متر، 60 × 25 × 20 سانتی‌متر، 50 × 25 × 20 سانتی‌متر و 50 × 20 × 20 سانتی‌متر.

بلوک سفالی فوم دار: عایقی هوشمند

بلوک سفالی فوم‌دار نوعی از بلوک‌های سفالی است که در فرآیند تولید، یک لایه فوم (معمولاً پلی‌استایرن) به عنوان عایق در داخل آن تعبیه می‌شود. هدف اصلی از افزودن فوم، بهبود چشمگیر خواص عایق‌بندی حرارتی و صوتی بلوک است. این ویژگی باعث می‌شود که بلوک‌های فوم‌دار در متعادل‌سازی دمای داخلی ساختمان در فصول مختلف سال نقش موثری داشته باشند و به جلوگیری از هدر رفت انرژی کمک کنند. استفاده از این نوع بلوک، راهکاری هوشمندانه برای افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش هزینه‌های گرمایش و سرمایش ساختمان محسوب می‌شود.

مزایا و معایب بلوک سفالی

همانند هر مصالح ساختمانی دیگری، بلوک‌های سفالی نیز دارای مزایا و معایب خاص خود هستند که شناخت آن‌ها برای انتخابی آگاهانه ضروری است.

مزایای کلیدی بلوک سفالی

بلوک‌های سفالی به دلیل ویژگی‌های مثبت متعددی که دارند، در صنعت ساختمان‌سازی محبوبیت یافته‌اند:

• مقاومت در برابر حریق:این بلوک‌ها مقاومت خوبی در برابر آتش‌سوزی از خود نشان می‌دهند که به افزایش ایمنی ساختمان کمک می‌کند.
• عایق حرارتی و صوتی (با فوم):در صورت استفاده از بلوک‌های فوم‌دار، خواص عایق‌بندی حرارتی و صوتی به طور قابل توجهی بهبود می‌یابد.
• امکان سوراخ‌کاری:به راحتی می‌توان برای نصب تجهیزات مختلف مانند لوستر یا قفسه، آن‌ها را سوراخ کرد.
• کیفیت مناسب و تراکم خوب:بلوک‌های سفالی با کیفیت، دارای ساختاری متراکم و مستحکم هستند.
• اقتصادی بودن:در مقایسه با برخی مصالح دیگر، بلوک‌های سفالی از نظر هزینه اولیه مقرون به صرفه محسوب می‌شوند.
• سازگاری با محیط زیست:از مواد طبیعی ساخته شده و قابلیت بازیافت دارند.

چالش‌ها و معایب استفاده از بلوک سفالی

در کنار مزایا، بلوک‌های سفالی معایبی نیز دارند که باید در نظر گرفته شوند:

• وزن نسبتاً بالا:وزن بلوک‌های سفالی می‌تواند بار مرده ساختمان را افزایش دهد که در طراحی سازه باید لحاظ شود (حدود 200 کیلوگرم بر متر مربع برای دیوار سفالی).
• زمان اجرای طولانی‌تر:به دلیل ابعاد کوچک‌تر نسبت به برخی بلوک‌های دیگر (مانند بلوک‌های سیمانی یا هبلکس)، زمان اجرای دیوارچینی با بلوک سفالی ممکن است طولانی‌تر باشد.
• نیاز به لایه ضخیم گچ و خاک:برای هموار کردن سطح دیوار و آماده‌سازی برای نازک‌کاری، معمولاً به لایه‌ای ضخیم‌تر از گچ و خاک نیاز است.
• مقاومت فشاری کمتر:مقاومت فشاری آن‌ها نسبت به برخی بلوک‌های دیگر ممکن است کمتر باشد.
• احتمال شکستگی:در هنگام حمل و نقل و جابه‌جایی، احتمال شکستگی بلوک‌ها وجود دارد.
• ترک‌خوردگی ناشی از آهک:اگر خاک رس مورد استفاده در تولید بلوک با آهک مخلوط باشد، ممکن است در سطح بلوک یا گچ روی آن ترک‌هایی ایجاد شود.

کاربردهای بلوک سفالی

بلوک‌های سفالی به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، کاربردهای گسترده‌ای در بخش‌های مختلف ساختمان دارند:

• دیوارهای داخلی و خارجی ساختمان:اصلی‌ترین کاربرد بلوک سفالی در ساخت دیوارهای غیر باربر داخلی و خارجی است که وظیفه جداسازی فضاها و عایق‌بندی را بر عهده دارند.
• تیغه‌های جداکننده:برای ایجاد پارتیشن‌ها و دیوارهای جداکننده سبک در فضاهای داخلی، بلوک‌های سفالی با ضخامت‌های کمتر (مانند 7 و 10 سانتی‌متری) بسیار مناسب هستند.
• سقف‌های تیرچه و بلوک:بلوک‌های سفالی سقفی به عنوان پرکننده بین تیرچه‌ها در این نوع سقف‌ها استفاده می‌شوند و به کاهش وزن سقف و بهبود خواص عایق‌بندی کمک می‌کنند.
• عایق‌بندی حرارتی و صوتی:با توجه به ساختار متخلخل و امکان استفاده از بلوک‌های فوم‌دار، این مصالح در بهبود عایق‌بندی کلی ساختمان نقش دارند.

ممنوعیت استفاده از بلوک سفالی: بررسی ابهامات و مقررات

در مورد ممنوعیت استفاده از بلوک سفالی، باید به این نکته اشاره کرد که به طور کلی، ممنوعیت سراسری و مطلق برای استفاده از این مصالح در ایران وجود ندارد. با این حال، استفاده از بلوک سفالی ممکن است در برخی شرایط خاص یا پروژه‌های با الزامات ویژه، محدودیت‌هایی داشته باشد یا توصیه نشود. به عنوان مثال، در مناطق با خطر بالای زلزله، به دلیل وزن نسبتاً بالای بلوک‌های سفالی و افزایش بار مرده ساختمان، ممکن است استفاده از مصالح سبک‌تر مانند بلوک‌های AAC (هبلکس) یا بلوک‌های لیکا ترجیح داده شود. همچنین، در ساختمان‌های بلندمرتبه، ملاحظات مربوط به وزن و مقاومت سازه‌ای می‌تواند منجر به انتخاب گزینه‌های دیگر شود. مهندسان و طراحان سازه با توجه به نوع پروژه، محل ساخت، استانداردهای ملی ساختمان و آیین‌نامه‌های مربوطه، تصمیم نهایی را در مورد انتخاب مصالح اتخاذ می‌کنند. بنابراین، به جای ممنوعیت، می‌توان از «محدودیت‌ها» یا «عدم توصیه» در شرایط خاص سخن گفت که بر اساس محاسبات فنی و ایمنی تعیین می‌شوند.

سخن پایانی

بلوک سفالی با وجود قدمت طولانی، همچنان یکی از مصالح پرکاربرد و اقتصادی در صنعت ساختمان‌سازی ایران است. شناخت دقیق ویژگی‌ها، مزایا، معایب و کاربردهای آن به مهندسان، سازندگان و حتی مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا انتخابی آگاهانه و متناسب با نیازهای پروژه خود داشته باشند. با در نظر گرفتن نکات فنی و استانداردهای مربوطه، می‌توان از پتانسیل‌های این مصالح به بهترین شکل بهره برد و سازه‌هایی با کیفیت و پایدار بنا کرد.