محتوا
آجر فشاری چیست؟ از کاربردها و ویژگی‌ها تا مزایا و معایب آجر گری
- توضیحات
- دسته بندی: دانشنامه آجربان
آجر فشاری یا آجر گری یکی از قدیمی‌ترین مصالح ساختمانی است که از ترکیب خاک رس و آب ساخته می‌شود. این آجر به دلیل ویژگی‌های مکانیکی و ساختاری خاص خود، جایگاه ویژه‌ای در صنایع ساختمانی دارد. شما می‌توانید برای اطلاع از آخرین قیمت آجر فشاری و شرایط خرید به صفحه دیگر آجربان مراجعه نمایید. در ادامه به بررسی تعریف آجر فشاری، کاربردها، مزایا و معایب این محصول می‌پردازیم.
آجر فشاری چیست
آجر فشاری یا آجر گری که در میان بنّاها و فعالان ساختمانی با نام‌های دیگری همچون آجر زبره یا آجر توپر نیز شناخته می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین انواع آجر در صنعت ساختمان ایران است. این آجر به دلیل فرآیند تولید سنتی و ساختار فیزیکی‌اش نام‌گذاری شده است. ویژگی اصلی آن، بدنه‌ی کاملاً توپر و بدون هرگونه سوراخ یا حفره است که به آن استحکام فشاری بسیار بالایی می‌بخشد.
آجر فشاری به دلیل چگالی بالا و مقاومت فشاری مطلوب، معمولا در ساخت دیوارهای باربر و ساختمان‌های یک طبقه استفاده می‌شود. این آجرها به دلیل وزن زیاد و ساختار محکم، به خوبی می‌توانند بارهای سنگین را تحمل کنند.
علت نام‌گذاری "فشاری" به روش تولید ابتدایی آن بازمی‌گردد. در گذشته، کارگران خشت خام را با دست در قالب‌های چوبی می‌ریختند و برای تراکم و شکل‌گیری بهتر، آن را با دست فشار می‌دادند. اگرچه امروز دستگاه‌های پرس نیز این کار را انجام می‌دهند، اما این نام همچنان روی این آجر باقی مانده است.
نگاهی به مراحل تولید آجر فشاری
فرآیند ساخت این آجر یک سفر از خاک به سنگ است که در چهار مرحله کلیدی خلاصه می‌شود:
تهیه خاک رس: همه چیز با انتخاب و آماده‌سازی خاک رس مرغوب آغاز می‌شود. خاک باید عاری از ناخالصی‌های بزرگ باشد تا آجری یکدست و مقاوم به دست آید.
قالب‌گیری خشت: پس از مخلوط شدن خاک با آب، گِل به دست آمده وارد مرحله قالب‌گیری می‌شود. این کار یا به روش سنتی و دستی انجام می‌شود و یا توسط دستگاه‌های پرس نیمه‌اتوماتیک صورت می‌گیرد تا خشت‌های خام اولیه شکل بگیرند.
خشک کردن: خشت‌ها پس از قالب‌گیری، برای چند روز در فضای باز و زیر سایه چیده می‌شوند تا رطوبت اضافی خود را به آرامی از دست بدهند. این مرحله برای جلوگیری از ترک خوردن آجر در هنگام پخت ضروری است.
پخت در کوره: در مرحله نهایی، خشت‌های خشک‌شده وارد کوره‌های آجرپزی (سنتی یا صنعتی) می‌شوند و در دمای بسیار بالا حرارت می‌بینند. این حرارت باعث می‌شود خشت خام به آجری سخت، مقاوم و بادوام تبدیل شود که آماده استفاده در ساختمان است.
ویژگی‌های که آجر فشاری را متمایز می‌کند
آجر فشاری مجموعه‌ای از خصوصیات فیزیکی دارد که آن را برای کاربردهای خاصی ایده‌آل و برای موارد دیگر نامناسب می‌سازد. شناخت این ویژگی‌ها به مهندسان و سازندگان کمک می‌کند تا بهترین تصمیم را بگیرند.
- استحکام فشاری بالا: مهم‌ترین ویژگی این آجر، مقاومت بالای آن در برابر نیروهای فشاری است. از آنجایی که بدنه‌ی آجر کاملاً توپر است، می‌تواند وزن قابل توجهی را تحمل کند. به همین دلیل، گزینه‌ای مطمئن برای ساخت دیوارهای باربر و بخش‌های زیرین ساختمان (فونداسیون) محسوب می‌شود.
- وزن سنگین: این ویژگی مانند یک شمشیر دولبه عمل می‌کند. از یک سو، وزن بالا به پایداری دیوار و بهبود عایق صوتی کمک می‌کند. از سوی دیگر، بار مرده‌ی ساختمان را به شدت افزایش می‌دهد که باید در محاسبات سازه‌ای، به‌ویژه در مناطق زلزله‌خیز، با دقت لحاظ شود.
- جذب آب بالا: ساختار متخلخل و سطح ناصاف آجر فشاری باعث می‌شود تا آب زیادی را به خود جذب کند (حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد وزن خود). این ویژگی چسبندگی آن به ملات را فوق‌العاده می‌کند، اما همزمان آن را در برابر رطوبت آسیب‌پذیر می‌سازد و احتمال بروز شوره یا سفیدک روی دیوار را افزایش می‌دهد.
- عایق صوتی و حرارتی قابل قبول: به لطف چگالی و جرم بالا، دیوارهای ساخته‌شده با آجر فشاری عملکرد مناسبی در کاهش انتقال صدا دارند. همچنین این آجرها به دلیل ضخامت و توپر بودن، تا حدی جلوی انتقال حرارت را می‌گیرند و به عنوان یک عایق حرارتی متوسط عمل می‌کنند.
کاربردهای آجر فشاری
با توجه به ویژگی‌های ذکر شده، آجر فشاری عمدتاً در بخش‌هایی از سازه به کار می‌رود که استحکام حرف اول را می‌زند و ظاهر در اولویت بعدی قرار دارد.
- کرسی‌چینی و فونداسیون: به دلیل مقاومت فشاری بالا و قیمت ارزان، یکی از بهترین گزینه‌ها برای ساخت پی و دیوارهای زیرزمین است.
- دیوارهای باربر (حمال): در ساخت دیوارهایی که وزن سقف و طبقات بالایی را تحمل می‌کنند، از این آجر به وفور استفاده می‌شود.
- دیوارهای جداکننده و تیغه‌ها: اگرچه امروزه مصالح سبک‌تر ترجیح داده می‌شوند، اما هنوز برای ساخت دیوارهای داخلی که نیاز به عایق صوتی دارند، کاربرد دارد.
- ساخت طاق ضربی: یکی از کاربردهای کلاسیک و مهم آجر فشاری در اجرای سقف‌های سنتی طاق ضربی است که امروزه کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- دیوارچینی حیاط و محوطه‌سازی: به دلیل دوام و هزینه پایین، برای ساخت دیوارهای باغ، حیاط و حصارکشی بسیار رایج است.
مزایا و معایب آجر فشاری
چه زمانی از آجر فشاری استفاده کنیم؟ تصمیم‌گیری برای استفاده از آجر فشاری نیازمند سنجیدن نقاط قوت و ضعف آن است.
مزایا:
- قیمت بسیار مناسب: آجر فشاری یکی از اقتصادی‌ترین مصالح برای دیوارچینی است و هزینه تمام‌شده پروژه را کاهش می‌دهد.
- دسترسی آسان: این آجر در تمام نقاط کشور به راحتی تولید و توزیع می‌شود.
- دوام و طول عمر بالا: سازه‌های ساخته‌شده با این آجر در صورت اجرای صحیح، عمری طولانی خواهند داشت.
- چسبندگی عالی با ملات: سطح زبر و متخلخل آن، پیوندی مستحکم با ملات ایجاد می‌کند و به یکپارچگی دیوار کمک می‌کند.
معایب:
- وزن زیاد و افزایش بار مرده: این بزرگترین نقطه ضعف آجر فشاری است که می‌تواند هزینه‌های مربوط به اسکلت و فونداسیون را افزایش دهد.
- سرعت اجرای پایین: ابعاد کوچک آجر و نیاز به ملات‌ریزی دقیق، سرعت دیوارچینی را نسبت به بلوک‌های بزرگتر کاهش می‌دهد.
- ظاهر ناصاف و نیاز به نماسازی: این آجر ظاهر زیبایی ندارد و نمی‌توان از آن به عنوان نمای نهایی استفاده کرد. بنابراین همیشه به یک لایه پوششی مانند گچ، سیمان یا نمای دیگر نیاز دارد.
- احتمال شوره زدن: جذب بالای آب، ریسک ایجاد لکه‌های سفید نمکی روی سطح دیوار را بالا می‌برد که ظاهر ناخوشایندی ایجاد می‌کند.
ممنوعیت استفاده از آجر فشاری در ایران
استفاده از آجر فشاری (گری) در صنعت ساختمان ایران به دلیل معایب فنی متعدد، با محدودیت‌های گسترده‌ای مواجه شده و عملاً در پروژه‌های ساختمانی مدرن منسوخ گردیده است. دلیل اصلی این محدودیت‌ها، وزن بسیار بالای این آجر است که بار مرده ساختمان را افزایش داده و در برابر زلزله ضعف بزرگی محسوب می‌شود.
علاوه بر این، آجر فشاری عایق حرارتی و صوتی بسیار ضعیفی است و با الزامات مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در زمینه صرفه‌جویی انرژی مغایرت دارد. عدم انطباق با استانداردهای مقاومتی و کیفیت غیریکنواخت نیز از دیگر دلایلی است که استفاده از آن را در دیوارهای باربر و اجزای سازه‌ای کلیدی غیرمجاز ساخته است.
با وجود این محدودیت‌ها، کاربرد آجر فشاری به موارد غیرسازه‌ای و خاصی مانند کرسی‌چینی فونداسیون، ساخت دیوارهای حیاط یا برخی بناهای روستایی یک طبقه کاهش یافته است. امروزه، مهندسان و سازندگان به جایگزین‌های مدرن و کارآمدی مانند بلوک‌های سفالی (آجر سفال)، بلوک‌های سیمانی سبک (لیکا و هبلکس) و دیوارهای پیش‌ساخته روی آورده‌اند.
جمع بندی
آجر فشاری یک مصالح ساختمانی اصیل، مستحکم و اقتصادی است که علی‌رغم ظهور رقبای مدرن، همچنان جایگاه خود را در صنعت ساختمان حفظ کرده است. اگرچه معایبی مانند وزن بالا، ظاهر ناصاف و سرعت اجرای پایین، استفاده از آن را در همه بخش‌های ساختمان محدود می‌کند، اما برای کاربردهای خاصی مانند فونداسیون، دیوارهای باربر و کرسی‌چینی، یک گزینه عالی و هوشمندانه محسوب می‌شود.
در نهایت، انتخاب آجر فشاری بیش از آنکه یک انتخاب سنتی باشد، یک تصمیم مهندسی و اقتصادی است. اگر پروژه شما به دنبال استحکام بالا با حداقل هزینه است و وزن سازه نیز به درستی مدیریت شده باشد، این آجر می‌تواند یک متحد قدرتمند برای شما باشد.